Poëzieweek 2019 : Elfjes

Toen ik nog lesgaf, maakten we in het derde leerjaar zelf “elfjes.”  Dat zijn korte gedichtjes die bestaan uit 11 woordjes.

Een elfje of elf is een gedicht van 11 woorden, verdeeld over 5 regels. De eerste regel heeft 1 woord, de tweede regel heeft 2 woorden enz. De vijfde regel heeft weer 1 woord en bevat meestal een samenvatting van het geheel.

Wat uitleg over de definitie van het elfje:

De elf is als dichtvorm ontstaan in de Verenigde Staten. In het Engels taalgebied is de dichtvorm bekend onder de naam “American Cinquain”. Taaldrukwerkplaats Amsterdam introduceerde in de twintigste eeuw de dichtvorm voor het eerst in het Nederlandse taalgebied. Tot zover wij weten werd in 1987 de dichtvorm voor het eerst in Nederland in drukvorm uitgelegd in het boek TAALDRUKKEN verder dan zeggen; Een handboek.

In Nederland en België zijn er weinig dichters die de dichtvorm elf als een serieuze dichtvorm gebruiken. Een elfje wordt vooral gebruikt om kinderen, maar ook volwassenen, kennis te laten maken met het schrijven van poëzie.

Het elfje als werkvorm voor taalontwikkeling

Het succes van deze dichtvorm is vooral te danken aan het feit dat het zo beknopt is.  Omdat het “verhaal” van het gedicht moet worden ondergebracht in elf woorden, dwingt dat de schrijver over de tekst na te denken. Het is een goeie en eenvoudige manier om over taal na te denken.

In deze werkvorm gaan leerlingen elfjes maken aan de hand van vijf stappen:

  • Stap 1: Neem een ding, dier of mens in je hoofd waarover het gedicht zal gaan. Kies een eigenschap dat hierbij past en schrijf dit in 1 woord op. Bijvoorbeeld de kleur, het karakter, de geur, de smaak etc.
  • Stap 2: Schrijf in 2 woorden bij wie of wat die eigenschap hoort.
  • Stap 3: Waar is het ding, dier of mens? (in 3 woorden)
  • Stap 4: Stel een vraag over waar de eerste drie regels over gaan. (in 4 woorden)
  • Stap 5: Wat zegt het, welk geluid maakt het?

Hetgeen kan resulteren in het volgende elfje:

geel
de ogen
in het donker
zijn het misschien kattenogen
miauw

Het volgende elfje is als voorbeeld gegeven door de website van educatie en school.

Elfje
Beeld besloten
In elf woorden
Sla je vleugels uit.
Vlieg!

De elf als serieuze dichtvorm

Binnen het Nederlands taalgebied zijn er weinig dichters die de elf behandelen als een serieuze dichtvorm. Toch leent de elf zich ook voor literaire poëzie. Een ons bekende dichter die meerdere elfjes heeft geschreven is Nico van den Raad. Deze Haarlemse schrijver heeft diverse dichtbundels en verhalenbundels achter zijn naam staan. Als voorbeeld citeer ik hieronder drie aansprekende elfjes van zijn hand.

krokus
kom op
wees niet bang
kom maar te voorschijn
lentebode

sneeuw
wit tapijt
op donkere aarde
nog even niet betreden
ongereptheid

stadsgracht
glanzend water
schaduw van torens
een zwaan glijdt voorbij
glimlach

De geoefende poëzielezer zal bij bovenstaande sfeervolle elfjes misschien onwillekeurig denken aan de Japanse dichtvormen haiku en tanka. Dat is niet helemaal toevallig. De beknopte vorm van de elf leent zich uitstekend voor onderwerpen die ook vaak in haiku’s terugkomen.